De Augustanakerk organiseert op zondag 1 juni om 10.30 uur een Bachdag in Bos en Lommer. Jonge musici spelen een cantate van Bach tijdens een kerkdienst die dominee Paula de Jong voorgaat. Organist/dirigent Matthias Havinga voert de leiding over het koor en het orkest. Een duo interview over het fenomeen Bach, gevoel, ratio en de Heilige Geest.

Het gesprek met Paula en Matthias vindt plaats bij het orgel op de bovenverdieping van de kerk. Matthias: “Toen ik hier kwam werken in 2008, werd mij gevraagd om projectkoren op te zetten waarvoor iedereen zich kan inschrijven. Mensen die gewend zijn om in een koor te zingen, kunnen meedoen met bijvoorbeeld een Bach Cantate. Bach is natuurlijk de bekendste van alle componisten en zijn Cantates zijn allemaal erg mooi. Bovendien klinkt Bach in Bos en Lommer leuk, vandaar mijn keuze. Ik bel een orkestje bij elkaar en maak reclame voor mijn koor. Dat doe ik ongeveer één keer per jaar.”

De musici zijn professionals en komen uit Amsterdam en Den Haag. Hun samenstelling is internationaal omdat conservatoria veel studenten uit het buitenland aantrekken en die willen vooral graag en veel spelen. Liefst ook Bach omdat zijn muziek zo aanspreekt. Hoe dat komt legt Matthias uit: “Bach trok de onderwerpen van zijn teksten altijd heel erg naar zich toe waardoor iedereen zich ermee kon identificeren. In Erbarme Dich wordt aan God gevraagd of hij toch niet medelijden met de verraderlijke Petrus kan hebben want we hebben allemaal wel eens iets slechts gedaan.” Daar haakt Paula op in: “Sinds kort zing ik zelf ook Erbarme Dich en Bach heeft deze aria zo geschreven dat je al zingend huilt, er zit een soort snik in. Hoe langer je ermee bezig bent, hoe meer je dat hoort. Dat is eigenlijk juist heel prettig!”

Matthias: “Muzikaal kleedt Bach het zo in dat zowel het verstand én het gevoel wordt aangesproken. En dat vind ik vooral zo uniek aan Bach. De latere Romantische muziek appelleert heel erg aan het gevoel. Bij Bach is dat meer in balans. Dat heeft te maken met zijn zinsbouw die regelmatig is maar toch niet voorspelbaar-saai. Het is heel moeilijk te zeggen hoe hij dat nou doet. Je hoort het gelijk wanneer je het opzet: Dit is Bach! Waar hem dat nou in zit, zijn bibliotheken vol over geschreven, daar ga ik me verder niet aan wagen.”

“Eén van de aria’s in deze cantate roept onmiddellijk associaties op met de wind. Zo slim geschreven. Waarom ik deze cantate gekozen heb? Het is bijna Pinksteren en dan vieren we dat de Heilige Geest van God wordt uitgestort over de mensen: De geest van God kan persoonlijk de mensen doorwaaien. Niet alleen een afstandelijke God; deze God komt dichtbij. Bij de Heilige Geest gaat het altijd over waaien en wind. Toen ik deze aria laatste zat te luisteren dacht ik echt: O ja, ik hoor de wind!”

Paula vertelt over de tekst die ze op 1 juni gaat lezen: “In de Bach cantate zit een stukje tekst dat rechtstreeks uit het evangelie van Johannes komt. Die gaan we dan ook lezen. ‘Wie mij lief heeft, gaat in mij geloven en dan zal ik en mijn Vader bij hem komen wonen’, zegt Jezus daarin. ‘Als je Bach hebt gehoord, hoef je niet meer te preken’, zei ik laatst, maar volgens Matthias is dat is helemaal niet zo: dingen moeten ingeleid worden. Wat ik namelijk merk is dat als je zomaar willekeurig een tekst uit de Bijbel leest, je er geen snars van snapt. Wat ik probeer te doen is de vragen in die tekst te verkennen: valt er nog iets over te zeggen?”

Matthias: “Vaak is zo’n tekst op het eerste gezicht compleet raadselachtig terwijl, als je de hoofdgedachtes erachter uitlegt, er voor iedereen iets in te vinden is. Iedereen kan er voor zich wat mee maar als dominees de tekst zo kunnen vertalen naar de context van vandaag, vind ik dat heel inspirerend. Bach’s gesloten voorstelling van het geheel heeft ook wel uitleg nodig. Er zit een liefdesduet in tussen een gelovige en de Heilige Geest en dat klinkt allemaal heel lieflijk en zoet. Als je dan als niet-gelovige zo’n dienst binnenkomt, denk je algauw: waar gaat dit over?”

Paula: “In de Bijbel speelt de Heilige Geest al vanaf het begin een rol. Fantastisch vind ik dat: Gods Geest zweefde over de wateren. Voor mij staat de Bijbel vol met verhalen van mensen die hebben geprobeerd antwoord te geven op de vraag: Is er meer? Je kunt soms een ervaring hebben dat je aangegrepen wordt door de wind, door een wijsheid die je ingegeven wordt. Zo zei Iemand onlangs tegen me, ‘dat komt van binnenuit’ terwijl ik zei dat het van buitenaf komt. Maar al pratende kwamen we erachter dat we het misschien toch over hetzelfde hadden. Je kijkt vanuit je eigen traditie. Fascinerend vind ik hoe Bach dat heeft gedaan. Briljant! Daarom vind ik het zo leuk dat deze cantate hier kan klinken straks!”

Beeld: Nienke Laan

Tekst: Arjan van Oorsouw